Hücre Zarından Madde Geçişleri – 1 (Küçük Maddelerin Geçişleri) konumuza başlayalım.
Küçük Moleküllerin Taşınması
Pasif Taşıma
• Difüzyon
• Kolaylaştırılmış Difüzyon
• Osmoz
• Diyaliz
Aktif Taşıma
Büyük Moleküllerin Taşınması
Endositoz
• Fagositoz (Katı)
• Pinositoz (Sıvı)
Ekzositoz
! Aktif taşıma ve büyük moleküllerin taşınmasında ATP harcanır. ✩
Hücre Zarından Geçiş Kolaylığı
→ Küçük moleküller Büyük moleküllere göre
→ Negatif yüklüler Pozitif yüklülere göre
→ Nötr atomlar iyonlara göre
→ Yağda eriyenler Suda eriyenlere göre ! DAHA KOLAY GEÇER ! ✩
Küçük Moleküllerin Geçişi
1) Pasif Taşıma
→ Difüzyon
→ Kolaylaştırılmış Difüzyon
→ Osmoz
→ Diyaliz
• Enerji harcanmaz.
• Çoktan -> aza geçiş olur. (İki ortam yoğunluğu eşitleninceye kadar geçiş devam eder.)
• Monomer geçişi olur.
• Canlılık şart değildir.
• Geçiş sırasında enerji moleküllerin kinetik enerjisinden karşılanır.
• Enzimler kullanılmaz.
a) Difüzyon
Zardan geçebilecek boyuttaki MADDElerin çoktan → aza doğru geçişidir.
ATP, enzim, taşıyıcı protein Kullanılmaz!
Yağ asidi, gliserol ve gazlar bu yolla taşınır.
Canlılık şart değildir.
Eşitlik olana kadar geçiş devam eder.
Difüzyon Hızını Etkileyen Faktörler
Sıcaklık
Yoğunluk Farkı Arttıkça Difüzyon Hızı ARTAR!
Difüzyon Yüzeyi
Molekül Büyüklüğü Arttıkça Difüzyon Hızı AZALIR!
b) Kolaylaştırılmış Difüzyon
Hücre zarındaki fosfolipit tabakadan geçemeyen su ve suda çözünmüş bazı maddelerin, çok yoğundan az yoğun oldukları ortama doğru zarda bulunan taşıyıcı protein yardımıyla taşınmasına denir.
ATP harcanmaz, Enzim kullanılmaz!
Glikoz, fruktoz, galaktoz, aminoasitler, iyonlar, tuzlar vb. bu yolla taşınır.
c) Osmoz
Suyun çok yoğundan az yoğun olduğu ortama doğru seçici geçirgen zardan geçişine denir.
ATP harcanmaz Enzim ve taşıyıcı protein yoktur.
Hücre içindeki suyun zara yaptığı basınca turgor basıncı denir.
Osmoz olayında yoğunluğu düşük ortamdan yüksek olan ortama doğru net su geçişini durdurmak için zara uygulanan su basıncına osmotik basınç denir.
Osmotik basınç ile turgor basıncı arasındaki fark emme kuvvetini verir.
! Turgor basıncı ve osmotik basınç ters orantılıdır. O.B ortamında su yoksa artar, T.B ortamda su fazlaysa artar. E.K = O.B – T.B’dır.
Hücreler yoğunluk bakımından üç çeşit çözelti ortamında bulunurlar.
Hipotonik (Az Yoğun)
Yoğunluğu hücre yoğunluğundan az olan ortamlardır. (Hücrede su fazla, çözünmüş madde az olacak)
İzotonik (Eş Yoğun)
Yoğunluğu hücre yoğunluğuna eşit olan ortamlardır. Bu tarz ortamlarda emme kuvveti sıfırdır.
Hipertonik (Çok yoğun)
Yoğunluğu hücrenin yoğunluğundan fazla olan ortamlardır. (Hücrede çözünmüş madde fazla, su az olacak)
! Hipertonik bir ortamda ortamın O.B’ı yüksek olduğu için hücre su kaybeder ve büzülür. Bu olaya plazmoliz denir. Plazmoliz ile hücrenin;
O.B ↑ , E.K ↑ , T.B ↓
! Plazmolizde hücre zarı ile çeperi arasındaki mesafe artar.
! Hipotonik bir ortama konan hücre su alarak şişer ve turgor haline geçer.
! Plazmoliz olmuş bir hücreyi hipotonik bir ortama koyduğumuzda hücre su alır ve eski haline döner. Bu olaya deplasmoliz denir.
! Hücre çeperi taşıyan canlılar T.B’nın artması ile aşırı şişseler bile patlamazlar. Ancak çeperin bulunmadığı canlılar yüksek T.B etkisi ile patlayabilir. Bu olaya hemoliz deniz.
d) Diyaliz
Seçilmiş moleküllerin seçici geçirgen zardan difüzyonuna denir.
ATP harcanmaz.
Tedavi yöntemi olarak kullanılır.
Böbrek hastalarında böbrekler tarafından süzülüp atılamayan zararlı maddeler ile suyun fazlası seçici geçirgen bir zardan geçirilerek madde yoğunluğu özel olarak ayarlanmış bir sıvıya alınır. Hemodiyaliz adı verilen bu işlem sayesinde hastadan alınan kanın içeriği, makine yardımıyla düzenlenip hastaya geri verilir.
2) Aktif Taşıma
! Küçük moleküllerin az yoğundan çok yoğuna doğru ATP harcayarak, enzim ve taşıyıcı protein kullanarak taşınmasına denir.
! Sadece canlı hücrelerde gerçekleşir.
! Difüzyonun tersi yönünde işler.
! Hücre ile ortam arasında eşitlik olsa bile hâlâ karşılıklı olarak madde taşıması yapıyorsa aktif taşıma yapıyor demektir.
! Sinir hücrelerinde uyartı iletiminde (Na – K pompası) ve hücreler yoğunluk farkını korumak istediklerinde aktif taşıma yapar.
Hücre Zarından Madde Geçişleri – 1 (Küçük Maddelerin Geçişi) den sonraki konu Hücre Zarından Madde Geçişleri – 2 (Büyük Maddelerin Geçişleri) dir.
Youtube deki Hücre Zarından Madde Geçişleri – 1 (Küçük Maddelerin Geçişi) videoma buradan gidebilirsiniz.