Bitkisel Dokular

BİTKİ BİYOLOJİSİ #1
BİTKİSEL DOKULAR

Bitkisel Dokular;

DOKU

Aynı görevi yerine getirmek için bir arada bulunan hücre topluluğuna denir. Bitkisel Dokular konumuza devam ediyoruz.

AYNI DOKUDAKİ HÜCRELERİN

AYNIDIR
→ Görevleri
→ DNA şifreleri
→ Aktif genleri
→ Organel çeşitleri
→ Proteinleri
→ Enzimleri

FARKLI OLABİLİR
→ Hücre Büyüklüğü
→ Organel Sayısı
→ Sitoplazma Miktarı
→ Hücre çeperi kalınlığı
→ Protein miktarı
→ Enzim miktarı

! Bitkisel Dokular; Bitkide tüm dokuların kökeni meristem dokudur.

→ Bitki yapısını oluşturan dokular, büyüme, gelişme, fotosentez, madde taşınması, maddelerin depolanması gibi farklı işlevlere sahiptir.

Bitkisel Dokular Üstlendikleri Görevlere Göre

1. Meristem Doku

⇒ Bulundukları Yere Göre
→ Uç Meristem
→ Yanal Meristem
⇒ Kökenine Göre
→ Primer
→ Seconder

2. Temel Doku

⇒ Parankima
→ Özümleme
→ Depo
→ İletim
→ Havalandırma
⇒ Kollenkima
⇒ Sklerenkima

3. İletim Doku

⇒ Odun Borusu
⇒ Soymuk Borusu

4. Örtü Doku

⇒ Epidermis
⇒ Peridermis

BÖLÜNEMEZ!
(detaylar ve açıklamalar videoda)

1) MERİSTEM = SÜRGEN = BÖLÜNÜR DOKU

→ Bitkilerde; kök, gövde ve dalların uç kısmındaki büyüme bölgelerinde bulunur.
→ Sürekli bölünebilme yeteneğine sahip farklılaşmamış hücrelerden oluşur.
→ Bitkilerde enine kalınlaşmayı ve boyca uzamayı sağlar.

Meristem doku hücreleri;
• canlı
• bol sitoplazmalı
• büyük çekirdekli
• ince çeperli
• kofulları yok ya da küçük
• hücreler arası boşlukları yoktur.

✩ Bu hücrelerin en önemli özellikleri = canlı oldukları sürece mitozla yeni hücreler meydana getirmeleridir. Oluşan yeni hücreler farklılaşarak dokuları, dokular da organları oluşturur.

Hücreleri
Bulunduğu Yere Göre
→ Apikal (Uç)
→ Lateral (Yan)

Kökenine Göre
→ Primer
→ Seconder

PRİMER (BİRİNCİL) MERİSTEM

→ Apikal (Uç) Meristem bitkinin boyca büyümesini sağlarken, Lateral (Yan) Meristem bitkinin enine büyümesini sağlar.
→ Bir bitkinin uç (apikal) meristemi olarak adlandırılır. Bitkinin kök, gövde ve yaprak uçlarında bulunur.
→ Boyca uzamayı sağlar. Bu doku sayesinde bitkilerde boyca uzama sınırsızdır.
→ En baştan beri bölünme yeteneğini hiç kaybetmeyen hücrelerden oluşur. Bitki canlı kaldıkça sürekli olarak bölünme özelliğini korur.
→ Tüm bitkilerde (hem tek yıllık, hem çok yıllık) bulunur.
→ Uç meristem; kökte kaliptra (yüksük) gövdede koruyu yapraklar tarafından korunur.
→ Kaliptra; kök toprak derinliklerine doğru uzarken toprağın sert kısımlarına karşı kökü korur. Çıkardığı salgılarla da toprağı yumuşatarak kökün daha kolay uzamasını sağlar.

İKİNCİL (SECONDER) MERİSTEM

→ Bölünme yeteneğini kaybetmiş bazı hücrelerin hormonların etkisiyle sonradan bölünme özelliğini kazanması ile oluşan dokudur.
→ Çift çenekli bitkilerde ve çam gibi açık tohumlu bitkilerde bulunur.
→ Mantar kambiyumu ve kambiyum (Damar = Vasküler) olmak üzere 2 çeşidi vardır.

Mantar Kambiyumu

→ Kök ve gövdenin korunmasını sağlayan mantar dokuyu oluşturur. Hücrenin bölünmesi ile yenilenir. Hücreleri cansızdır. → Çeperinde yoğun süberin ve lignin birikir (Süberin su geçirmeyen ve suda çözünmeyen mumsu maddedir. Lignin bitkinin odunsu yapısını ve dayanıklılığını sağlar).

Kambiyum (Damar = Vasküler)

→ Odunsu ve bazı otsu bitkilerin kök ve gövdelerinde iletim dokunun oluşmasını sağlayan yapıdır. Enine büyümeyi sağlar.
→ Yaş halkalarını oluşturur. Sonbahar halkası koyu renkli, ilkbahar halkası açık renklidir.
→ Bir açık bir koyu renk bitki için bir yıl anlamına gelir. Böylece bitkinin yaşı hesaplanabilir.

2) TEMEL DOKU

→ Bitkinin hemen her organında bulunur.
→ Bölünür Doku hücrelerinin bölünme yeteneğini kaybetmesiyle oluşur. BÖLÜNEMEZ

Bitkide çok farklı görevleri yerine getirebildiğinden 3 çeşit hücre bulundurur.
a) Parankima
– Özümleme Parankiması
– İletim Parankiması
– Havalandırma Parankiması
– Depo Parankiması

b) Kollenkima (Pek Doku)
c) Sklerenkima (Sert Doku)

PARANKİMA

→ Bitkinin tüm kısımlarında bulunur.
→ Dokuların arasını doldurur.
Hücreleri;
– canlı
– ince ve esnek çeperli
– bol sitoplazmalı
– küçük kofulludur.

⇒ Gerektiğinde yeniden bölünme özelliği kazanarak seconder meristeme dönüşür.

Görevlerine Göre;

Özümleme Parankiması
Yaprakların mezofil tabakasında bulunur. Hücreleri kloroplastlıdır. Palizat ve sünger parankiması olmak üzere 2’ye ayrılır. Palizat parankiması hücreleri silindirik ve sık dizilimlidir. Fotosentezin en yoğun olduğu hücrelerdir. Sünger parankiması hücreleri seyrek ve düzensizdir. Palizat parankimasına göre daha kloroplastlıdırlar.

Havalandırma Parankiması
Bataklık ve su bitkilerinin kök ve gövdelerindeki hücrelerde geniş boşluklar vardır. Bu geniş boşluklar ile hava depolanır ve gaz alışverişi sağlanmış olur.

İletim Parankiması
İletim demetleri ve bitkinin diğer dokuları arsında su ve besin maddelerinin iletimini sağlar. Hücreleri kloroplastsızdır.

Depo Parankiması
Kök, gövde, tohum ve meyve gibi organlarda bulunur. Nişasta, yağ, protein ve su depo eder.

KOLLENKİMA

Bitkide uzaması devam eden ve gelişen;
→ çiçek sapı
→ yaprak sapı
→ genç gövde ve
→ sürgünlerde
Yani çok yıllık odunsu bitkilerde bulunur.
! Bir bitkinin her organında bulunmaz.

⇒ Hücreleri canlı ve çeperleri kalındır. Çarpma ve bükülmelere karşı bitkiye desteklik sağlar.
⇒ Esneyebilme özelliği vardır.
⇒ Hücrelerinde selüloz ve pektin birikmesi sebebiyle çeperlerinde kalınlaşma görülür. Kalınlaşmalar sadece köşelerdeyse KÖŞE KOLLENKİMASI, kalınlaşma çeper boyunca ise LEVHA KOLLENKİMASI adını alır.

SKLERENKİMA

→ Bitkide uzamanın durduğu bölgelerde destek elemanı olarak iş görür. Kollenkimaya göre daha serttir.
→ Hücreleri ilk oluştuğunda canlıdır ancak çeperinde selüloza ek olarak lignin birikmesi sebebiyle esnekliğin kaybolmasına, sertleşmeye ve hücrelerin ölmesine neden olur.
→ Hücrelerin şekillerine göre taş hücrelerini ve lifleri oluşturur.

3) İLETİM DOKU

Bitkilerde organik ve inorganik madde taşınmasını gerçekleştiren dokudur. Ksilem ve floem olmak üzere 2’ye ayrılır.
a) Ksilem (Odun Borusu)
✩ İnorganik (su ve mineral) taşınmasına görevlidir.
→ Ksilem; ksilem parankiması, ksilem sklerenkiması, trake (kalın – kısa) ve trakeid (ince – uzun) gibi yapılardan oluşur.
→ Hücrelerde lignin birikmesi ile sert ve içi boş kanallı yapılar oluşur.
→ Bu kanallı yapılarda su ve mineraller taşınır.
• Taşıma tek yönlüdür (Kökten → yaprağa).
• Taşıma pasif olarak gerçekleşir.
• Taşıma hızlıdır.

! Ksilem ayrıca bitkiye mekanik destek sağlar.

b) Floem (Soymuk Borusu)
✩ Organik madde taşınmasında görevlidir.
→ Floem; floem parankiması, floem sklerenkiması, kalburlu borular ve arkadaş hücrelerinden oluşur.
→ Kalburlu boruların yanında bol sitoplazmaları, bol mitokondrili ve ribozomu olan arkadaş hücreleri vardır.
→ Kalburlu borular da zamanla çekirdeklerini kaybettikleri için uzun süre metabolizmalarını devam ettiremezler. Bu nedenle görevi arkadaş hücreleri devralır.
• Taşıma çift yönlüdür (yaprak ←→ kök).
• Hem aktif hem pasif taşıma yapılır.
• Madde iletimi ksileme göre daha yavaş gerçekleşir.

4) ÖRTÜ DOKU

→ Bitkinin tüm yüzeyini örten dokudur.

Bitkinin;
→ su kaybını azaltır.
→ toksik madde girişini sınırlar.
→ hızlı hava hareketlerine karşı bitkinin zarar görmesini engeller.

Oluşturan hücreler
→ Canlı ise ⇒ Epidermis
→ Ölü ise ⇒ Peridermis adını alır.

!!! Epidermisin farklılaşmasıyla;
→ stoma (gözenek)
→tüy (trikom)
→emergens (diken)
→hidatod (su savağı)
gibi yapılar oluşur.

!!! Peridermisin farklılaşması ile ise lentisel (kovucuk) oluşur.

EPİDERMİS

Otsu bitkilerin yüzeyini, odunsu bitkilerin de yaparak ve genç dallarını örten yapıdır.

Hücreleri;
→ canlı
→ büyük kofullu
→ az sitoplazmalı
→ kloroplastsız
→ hücreler arası boşluğu olmayan hücrelerdir.

Farklılaşmasıyla
→ Stoma (gözenek)
→ Hidatod (su savağı)
→ Emergens (diken)
→ Trikom (tüy) oluşur.

Epidermis hücrelerinin dışarıya bakan yüzeylerinde KÜTİKULA bulunur. Bu yapı su kaybını önlediği gibi ışığı da yansıttığı için bitkinin aşırı ısınmasını da engeller.
Bitkinin yaşadığı yere göre kütikula kalınlığı değişir. Kurak bölgelerde KALIN, nemli bölgelerde İNCEdir.
! Kökte ve toprak altı gövdelerde kütikula BULUNMAZ!

STOMA = GÖZENEK

→ Yaprakta ve genç bitki gövdesinde bulunur. Su içinde yaşayan bitkilerde ve kökte BULUNMAZ!
→ Stomalar; stoma açıklığı, komşu ve bekçi hücrelerden oluşur.
→ Bitkinin terlemesini ve dış ortam ile gaz alışverişini sağlar.
! Terleme su buharı şeklinde yapıldığı için bitkide terleme ile mineral kaybı OLMAZ.
→ Stomalar genelde gündüz açık, gece ise kapalıdır (Çöl bitkilerinde tam tersi).
→ Hücreleri canlı ve kloroplastlıdır.
→ Kurak bölge bitkilerinde stomalar az sayıda ve yaprağın alt yüzeyindeyken, nemli bölge bitkilerinde çok sayıda ve yaprağın üst kısmında bulunur.
→ Stomalar açık olduğunda hem fotosentez hem de solunum yapılırken, kapalı olduğunda sadece solunum yapılır.

TÜYLER = TRİKOM

→ Epidermisin dışarıya doğru yaptığı uzantılardır.
→ Hücreleri kloroplastlsızdır.
– Savunma
– Emme
– Örtü
– Tutunma ve koku salgılama gibi görevleri vardır.

✩ Yoğun tüy tabakası ışığı yansıtır ve bitkinin fazla ısınmasını engeller.
✩ Tüyler oluşan su buharını tutarak kuru ve rüzgârlı havalarda bitkinin buharlaşma ile su kaybını önler.

HİDATOT = SU SAVAĞI

→ Yaprak uçlarında ve kenarlarında bulunur.
→ Geceleri terlemenin olmadığı ya da havanın neme doyduğu durumlarda fazla suyun damlama ile atıldığı yapıdır.
→ Sürekli açıktır ve ksilemle doğrudan bağlantılıdır.
→ Hücreleri kloroplastsızdır.

EMERGENS = DİKEN

→ Savunma amaçlı oluşmuş yapıdır.
→ Çok serttir.
→ Tüylerden farklı olarak sadece epidermisten değil; epidermis, parankima ve iletim doku elemanlarından oluşur.

PERİDERMİS = MANTAR DOKU

→ Odunsu bitkilerde kök ve gövdenin üzerini örten epidermisin canlılığını yitirmesi ve parçalandığında yerini alan dokudur.
→ İçteki dokuları korur ve enine kalınlaşmayı sağlar.
→ Periderm bitkiyi sıcağa, soğuğa ve mekanik etkilere karşı korur.
→ Hücreleri cansızdır.
→ Peridermisin dışarı bakan kısmında mantar kambiyumunun oluşturduğu mantar doku bulunur. Bu dokunun çeperinde biriken süberin bitkinin su kaybetmesini önler.
→ Peridermis hücrelerinin farklılaşmasıyla lentisel (kovucuk) adı verilen stoma ile aynı görevi yapan kabartılar bulunur ( = Gaz alışverişi).
→ Lentiseller gövde yüzeyinde bulunur. Ayrıca az da olsa buhar halinde su kaybına neden olur.

Bitkisel Dokular konusundan sonraki konu Bitkisel Organlar dır.
Youtube deki Bitkisel Dokular videoma buradan gidebilirsiniz.