BİTKİ BİYOLOJİSİ #7
BİTKİLERDE EŞEYLİ ÜREME
Bitkilerde Eşeyli Üreme;
Çiçek, tohumlu bitkilerin üreme organıdır. Tozlaşma, döllenme, tohum ve meyve oluşumu gibi olaylar çiçekte gerçekleşir.
→ DİŞİ ORGAN
– Tepecik
– Dişicik borusu
– Yumurtalık
→ ERKEK ORGAN
– Başçık
– Sapçık
→ TAÇ YAPRAK
→ ÇANAK YAPRAK
→ ÇİÇEK SAPI
(detaylar, örnekler ve çizimler videoda, betulbiyoloji.com)
Bir çiçek yukarıda verilen yapıların tamamına sahipse tam çiçek (hermafrodit) adını alırken, yanda verilen yapılardan bir ya da daha fazlasını içermiyorsa eksik çiçek adını alır.
⇒ Kapalı Tohumlu bir çiçeğin yapısı dıştan → içe doğru;
⇒ Çanak Yaprak → Taç Yaprak → Erkek Organ → Dişi Organ’dan oluşur.
ÇİÇEĞİN KISIMLARI
Çanak Yaprak
→ Çiçeğin en dış kısmında bulunur.
→ Yeşil renklidir. Fotosentez yapabilir.
→ Çiçek tomurcuktayken iç organları korur.
Taç Yaprak
→ Parlak renklidir.
→ Renkleri sayesinde böceklerin ilgisini çekerek tozlaşmaya yardımcı olur.
Erkek Organ
→ Sapçık (flament)
→ Başçık (anter)
→ olmak üzere iki kısımdan oluşur.
→ Sapçık başçığı taşır. Başçıkta ise erkek üreme hücrelerini taşıyan polenler üretilir.
Dişi Organ:
→ Yumurtalık
→ Dişicik borusu
→ Dişicik tepesi
olmak üzere 3 kısımdan oluşur.
→ Yumurtalığın içinde tohuma dönüşecek tohum taslakları bulunur.
→ Yumurtalığın tepeciğe kadar uzanan boyun kısmına dişicik borusu denir.
→ Dişicik borusunun üzerinde tepecik bulunur.
→ Tepecik nemli ve yapışkan olduğu için polenler tutulup, çimlendirilir.
Eksik Çiçek
→ Sadece erkek organ taşıyorsa → Erkek Çiçek
→ Sadece dişi organ taşıyorsa → Dişi Çiçek adını alır.
⇒ Dişi ve erkek çiçekler, aynı bitki üzerinde bulunuyorsa böyle bitkilere TEK EVCİKLİ (MONOİK) adı verilir. Örnek: Karpuz, mısır, ceviz…
⇒ Dişi ve erkek çiçekler, farklı bitkiler üzerinde bulunuyorsa böyle bitkilere İKİ EVCİKLİ (DİOİK) adı verilir. Örnek: Söğüt, incir, kivi…
Bitkilerde eşeyli üreme
→ Gamet Oluşumu
→ Tozlaşma
→ Döllenme
→ Tohum Oluşumu
4 basamakta tamamlanır.
Erkek Üreme Hücrelerinin Oluşumu
Başçık polenlerin oluştuğu kısımdı.
Başçık içindeki polen keseleri içinde çok sayıda 2n kromozomlu mikrospor ana hücresi (polen ana hücresi) bulunur. Her bir polen ana hücresi mayozla n kromozomlu 4 hücre meydana getirir. Her bir mikrosporun mitoz bölünme geçirmesiyle ikişer çekirdekli polenler oluşur. Küçük ve döllenmede görev alan generatif (üretken), büyük ve polen tüpünün oluşumunu sağlayan ise vejetatif (tüp) çekirdek adını alır.
(detaylar, örnekler ve çizimler videoda, betulbiyoloji.com)
✩✩✩ Sonuçta oluşan polen hücresinin iki çekirdekli olmasının sebebi; çekirdek bölünmesinin gerçekleşip sitoplazma bölünmesinin gerçekleşmemiş olmasıdır.
! Bitkilerde polen yapısı türe özgü olması nedeniyle sınıflandırmada kulanılır.
Rüzgârda Tozlaşan
→ Polenleri genellikle hafif ve düz yüzeyli
Böcek, kuş vs. ile Tozlaşan
→ Polenleri daha ağır, desenli ya da çıkıntılıdır.
Dişi Üreme Hücresinin Oluşumu
Ovaryum
Tohum taslağı
Megaspor ana (makrospor ana) hücresi (2n)
Mayoz
Erir
Megaspor (n)
Büyür
Megaspor (n)
3 kez mitoz
Antipot çekirdekler
Polar çekirdekler
Yumurta
Sinerjit çekirdekler
Embriyo kesesi
(detaylar, örnekler ve çizimler videoda, betulbiyoloji.com)
Yumurtalığın içinde bir ya da çok sayıda tohum taslağı bulunur. Tohum taslağı içinde 2n kromozomlu megaspor ana hücresi bulunur. Bu hücrelerin mayoz geçirmesiyle 4 megaspor (n) hücresi oluşur. Oluşan hücrelerden 3 tanesi erir, geriye kalan 1’i büyümeye devam eder. Megasporun çekirdeği art arda 3 kez mitoz geçirmesiyle 8 çekirdekli embriyo kesesi oluşur.
✩ Antipot ve sinerjit çekirdekler polen tüpünü embriyo kesesine doğru çeker.
TOZLAŞMA
Erkek organın başçığından polenlerin dişi organın tepeciğine ulaşmasına tozlaşma denir. Su, rüzgâr, hayvanlar ve insanlar aracılığıyla gerçekleştirilir.
Bitkilerde tozlaşma 2 şekilde gerçekleşir.
Kendi Kendine Tozlaşma
• Bir çiçekteki polenin aynı çiçeğin dişi organının tepeceğine ulaşması ile olur.
• Bu tür bir tozlaşmanı olabilmesi için polen ve yumurta oluşumunun aynı zamana denk gelmesi gerekir.
(detaylar, örnekler ve çizimler videoda, betulbiyoloji.com)
Çapraz Tozlaşma
• Bir bitkinin çiçeğinde polenin aynı türden başka bir bitkinin çiçeğine taşınmasına denir.
• Kalıtsal çeşitlilik ve yeni gen kombinasyonları sağladığı için çevresel değişikliklere uyum artar.
(detaylar, örnekler ve çizimler videoda, betulbiyoloji.com)
DÖLLENME
→ Polen, tozlaşmayla dişi organın tepeciğine taşınır.
→ Polen içinde bulunan iki çekirdekten büyük olanı (vejetatif) polen tüpünü oluşturur.
→ Polen içindeki küçük çekirdeğin (generatif) mitoz geçirmesi ile spermler oluşur.
→ Mikropil adı verilen açıklıktan içeri giren spermlerden biri yumurtayı dölleyerek 2n kromozomlu zigotu oluşturur.
→ İçeri giren diğer sperm ise polar çekirdekleri döller ve 3n kromozomlu triploit çekirdeği yani endospermi (besi doku) oluşturur.
✩ İki spermin gerçekleştirdiği bu olaya çift döllenme denir.
Sözün Özü
Sperm (n) + Yumurta (n) → (Döllenme) → Zigot (2n) → (Mitoz) → Embriyo (2n)
Sperm (n) + Polar Çekirdekler (2n) → Triploit Çekirdek (2n) → (Mitoz) → Endosperm (Besi Doku) (3n)
Döllenmeden Sonra Oluşan Yapılar
1) Zigot → mitozla → Embriyoyu
2) Triploit çekirdek → (mitozla) → Endospermi
3) Yumurtalık → Meyveyi
4) Tohum taslağı → Tohumu
5) Tohum taslağının dış çeperinin kalınlaşması → Tohum kabuğunu OLUŞTURUR.
(detaylar ve örnekler videoda betulbiyoloji.com)
Tohum Oluşumu
→ Döllenmeden sonra tohum taslağının farklılaşması ile oluşan yapıdır.
Yapısı dıştan içe doğru
Kabuk → Endosperm → Embriyo gibi yapılardan oluşur.
Kabuk
→ Döllenmeden sonra tohum taslağının dış çeperinin kalınlaşması ile oluşur.
→ Embriyoyu olumsuz çevre şartlarına karşı korur.
Endosperm
→ Döllenmeden sonra triploit çekirdeklerden oluşan 3n kromozomlu yapıdır.
→ Embriyoyu çevreler ve besin depo eder. Embriyoyu çimlenme sırasında ve öncesinde besler.
Embriyo
→ Döllenmeden sonra zigotun mitoz geçirmesiyle oluşur. Yapısında embriyonik kök, gövde ve çenek (yaprak) bulunur.
→ Çenek besini depolayan etli kısımdır.
→ Tohum taslağında bir çenek bulunduranlara tek çenekli, iki çenek bulunduranlara çift çenekli denir.
⇒ Tek çenekli → mısır
⇒ Çift çenekli → fasulye
MEYVE OLUŞUMU
→ Yumurtalık döllenmeden sonra gelişerek meyveyi oluşturur.
→ Uyku halindeki tohumların korunmasını ve yayılmasını sağlar.
Meyveler
→ Basit
→ Bileşik
→ Kümeli
olmak üzere 3 grupta incelenir.
Basit Meyve: Bir çiçeğe ait sadece bir ovaryumun gelişmesi ile oluşur. Örn: Portakal, limon, kayısı, şeftali
Bileşik Meyve: Bir çiçek sapına bağlı birden fazla çiçeğe ait ovaryumun bütün olarak gelişmesiyle oluşur. Örn: Ananas
Kümeli Meyve: Bir çiçeğe ait birbirinden ayrı yumurtalıkların bütün olarak gelişmesiyle oluşur. Örn: Böğürtlen, çilek, dut
Dormansi
→ Tohum oluşumunun sonlarına doğru tohum içindeki su oranının %15’in altına düşmesi ile embriyo gelişiminin durması ile embriyonun çimlenmeye kadar uyku durumuna geçmesine denir. Dormanside metabolik hız çok yavaştır ve embriyonun büyümesi gerçekleşmez.
→ Tohumlarda olumsuz çevre şartlarına karşı dormansi ile korunmuş olur. Çevre şartları düzeldiğinde tohum dormansiden çıkar ve çimlenir.
Çimlenme
→ Olgun bir tohumdaki embriyonun uygun koşullarda tohum kabuğunu yararak yeni bir bitkiyi meydana getirmesine denir.
! Çimlenme için; su, oksijen ve sıcaklık gereklidir. Toprak ve CO2 gerekli değildir. Işık bazı bitkiler için gerekli iken bazıları için değildir.
(detaylar ve çizimler videoda, betulbiyoloji.com)
⇒ Çimlenmeden önce fotosentez olmaz. Sadece solunum yapıldığı için bitkinin kuru ağırlığı azalır.
⇒ Çimlenmeden sonra fotosentez ile ağırlık artmaya başlar.
Bitkilerde Eşeyli Üreme konusuyla Bitki Biyolojisi ünitesini bitiriyoruz. Sonraki Konu 12. Sınıf Biyoloji 4. Ünitesi Canlılar ve Çevre dir.
Youtube deki Bitkilerde Eşeyli Üreme videoma buradan gidebilirsiniz.